Διαταραχές

• Σχιζοφρένεια
Οι ασθενείς με σχιζοφρένεια συχνά παρουσιάζουν προβλήματα σε πολλές νοητικές λειτουργίες ταυτόχρονα. Τα προβλήματα μπορεί να αφορούν την εστίαση και τη διατήρηση της προσοχής, την απομνημόνευση και την ανάκληση από τη μνήμη, την ταχύτητα επεξεργασίας της πληροφορίας και ανταπόκρισης σε αυτή, τις εκτελεστικές λειτουργίες και την παραγωγή του λόγου. Το 85% των ασθενών παρουσιάζει σημαντικού βαθμού νοητική δυσλειτουργία λόγω της οποίας μειώνεται η ικανότητα τους να εργαστούν ή να σπουδάσουν ή και να ανταποκριθούν σε απλές υποχρεώσεις. Τα νοητικά προβλήματα είναι παρόντα ήδη από την έναρξη της νόσου ή μπορεί να προηγούνται από αυτήν και συνήθως παραμένουν σταθερά στην πορεία της ή επιδεινώνονται.

• Διπολική διαταραχή (μανιοκατάθλιψη)
Οι νοητικές λειτουργίες παραβλάπτονται σε σημαντικό βαθμό κατά τη διάρκεια των επεισοδίων της διαταραχής – μανίας ή κατάθλιψης. Οι ασθενείς μπορεί να δυσκολεύονται να διατηρήσουν τη συγκέντρωσή τους, να απομνημονεύσουν και να ανακαλέσουν πληροφορίες, να σκεφτούν κριτικά, να προγραμματίσουν και να επιλύσουν προβλήματα. Συνήθως η συγκέντρωση επανέρχεται μετά τα επεισόδια, αλλά οι υπόλοιπες νοητικές λειτουργίες μπορεί να συνεχίσουν να υστερούν και κατά τη διάρκεια της ύφεσης των συμπτωμάτων.

• Κατάθλιψη
Κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου κατάθλιψης πολλοί ασθενείς παρουσιάζουν προβλήματα στην προσοχή, τη μνήμη και τη διαδικασία της σκέψης. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι νοητικές λειτουργίες επανέρχονται με τη βελτίωση της διάθεσης, αλλά η πλήρης ανάκτηση της μνημονικής λειτουργίας μπορεί να καθυστερήσει. Σε χρόνιες περιπτώσεις και μετά από επαναλαμβανόμενα επεισόδια κατάθλιψης μπορεί να παραμείνουν τα νοητικά προβλήματα. Η κατάθλιψη στους ηλικιωμένους συνοδεύεται συχνότερα και εντονότερα με προβλήματα στη μνημονική λειτουργία και σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να υποκρύπτει την έναρξη άνοιας. Γι’ αυτό το λόγο οι νοητικές λειτουργίες σε ηλικιωμένα άτομα με κατάθλιψη πρέπει να παρακολουθούνται από τους ειδικούς κατά τη διάρκεια αλλά και μετά το πέρας της διαταραχής.

• Ψυχογενής ανορεξία
Οι ασθενείς με ψυχογενή ανορεξία εμφανίζουν πολλαπλά νοητικά προβλήματα όταν χάσουν πολύ βάρος λόγω της επίδρασης που έχει η υποθρεψία στις εγκεφαλικές τους λειτουργίες. Πολλά από τα προβλήματα αυτά υφίενται όταν αυξάνεται το σωματικό βάρος και φτάνει σε φυσιολογικά επίπεδα. Ωστόσο, σύγχρονες έρευνες δείχνουν ότι προβλήματα στις εκτελεστικές λειτουργίες και την κοινωνική νόηση παραμένουν και μετά την ανάκτηση φυσιολογικού βάρους και είναι πιθανό να προϋπάρχουν της διαταραχής.

• Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής – υπερκινητικότητας
Στα περισσότερα από τα παιδιά με τη διαταραχή αυτή προεξάρχει η δυσχέρεια να διατηρήσουν την προσοχή τους εστιασμένη σε κάτι. Έχει επίσης βρεθεί ότι στη διαταραχή αυτή συμβάλλουν ελλείμματα στη μνήμη εργασίας και τις εκτελεστικές λειτουργίες.

• Μαθησιακές δυσκολίες
Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες παρουσιάζουν ελλείψεις σε συγκεκριμένες δεξιότητες αναγκαίες για την εκπαίδευσή τους, όπως η ανάγνωση, η ορθογραφία και οι μαθηματικοί υπολογισμοί. Έχει βρεθεί ότι αυτές οι αδυναμίες προκύπτουν από υστερήσεις στην ανάπτυξη ορισμένων βασικών νοητικών λειτουργιών, όπως ο λόγος, η μνήμη εργασίας και οι εκτελεστικές λειτουργίες.

• Αυτισμός
Παρατηρούνται πάντοτε ελλείμματα στο λόγο, τις επικοινωνιακές δεξιότητες και την κοινωνική νόηση. Στις περιπτώσεις που η διαταραχή δεν συνοδεύεται από νοητική υστέρηση, δεν παρατηρούνται γενικευμένα νοητικά προβλήματα. Ωστόσο και στις περιπτώσεις με φυσιολογική νοημοσύνη έχουν βρεθεί προβλήματα σε συγκεκριμένες εκτελεστικές λειτουργίες.

• Άνοιες
Η έκπτωση στις νοητικές λειτουργίες είναι το βασικό χαρακτηριστικό των ανοιών. Από την αιτιολογία της άνοιας εξαρτάται το ποιές δυσλειτουργίες θα εμφανιστούν αρχικά και ποια θα είναι η πορεία της νοητικής έπτωσης. Στη νόσο Alzheimer εμφανίζεται αρχικά δυσχέρεια στη βραχύχρονη μνήμη που επεκτείνεται σταδιακά και στην ανάκληση παλαιότερων πληροφοριών. Παράλληλα εμφανίζονται συχνά προβλήματα στη συγκέντρωση, τις εκτελεστικές λειτουργίες και το λόγο. Σε πιο προχωρημένα στάδια όλες οι νοητικές ικανότητες μειώνονται σε μεγάλο βαθμό.

• Εγκεφαλικές βλάβες
Οι βλάβες μετά από κρανιο-εγκεφαλική κάκωση, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, φλεγμονές, επεμβάσεις κ.λπ. μπορεί να προκαλέσουν νοητικά προβλήματα ανάλογα με τον εντοπισμό και την έκτασή τους. Μικρότερες βλάβες αποκαθίστανται λειτουργικά από παρακείμενες περιοχές του εγκεφάλου. Σε βαρύτερες περιπτώσεις μπορεί να προκύψει έκπτωση σε μία ή περισσότερες νοητικές λειτουργίες.

• Μετατραυματική διαταραχή στρες
Η διαταραχή αυτή εμφανίζεται σε άτομα που έχουν βιώσει ένα τραυματικό γεγονός – απειλητικό για τη ζωή ή τη σωματική ακεραιότητα τη δική τους ή άλλων. Πολλοί συχνά τα άτομα αυτά εμφανίζουν μνημονικά κενά για το τραυματικό γεγονός καθώς και για την περίοδο πριν και μετά από αυτό. Επίσης εμφανίζουν δυσλειτουργία της μνήμης και αδυναμία συγκέντρωσης. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι νοητικές λειτουργίες επανέρχονται με την αποδρομή της διαταραχής.

• Άλλες καταστάσεις
– Τα άτομα που βρίσκονται υπό την επίδραση συναισθηματικής πίεσης ή στρες εμφανίζουν δυσχέρειες στην προσοχή, τη μνήμη και τη σκέψη. Γι’ αυτό το λόγο συχνά αναφέρουν τέτοια προβλήματα ασθενείς με αγχώδεις διαταραχές. Οι νοητικές λειτουργίες επανέρχονται πλήρως όταν αποδράμει το στρες.
– Η κατάχρηση αλκοόλ ή εθιστικών ουσιών συχνά επηρεάζει αρνητικά τις νοητικές λειτουργίες. Με τη διακοπή της χρήσης ουσιών οι νοητικές λειτουργίες αποκαθίστανται εφόσον δεν έχουν επέλθει μόνιμες εγκεφαλικές βλάβες.
– Ορισμένοι ηλικιωμένοι εμφανίζουν μεγαλύτερη έκπτωση νοητικών ικανοτήτων από τους συνομήλικούς τους, χωρίς ωστόσο να έχουν συμπτώματα άνοιας. Σε αυτές τις περιπτώσεις διαγιγνώσκεται «ήπια νοητική δυσλειτουργία» και ορισμένες μόνο από αυτές θα εξελιχθούν σε άνοια. Επιβάλλεται τακτική παρακολούθηση των νοητικών τους λειτουργιών και προληπτικά μέτρα για να αποφευχθεί περαιτέρω απώλεια των δυνατοτήτων τους.