1. Τι είναι η Θεραπεία Νοητικής Επανόρθωσης;
Η Θεραπεία Νοητικής Επανόρθωσης (Cognitive Remediation Therapy – CRT) είναι μια ψυχολογική θεραπεία που στοχεύει στη βελτίωση των νοητικών λειτουργιών σε άτομα με ψυχικές διαταραχές. Δεν έχει ως άμεσο στόχο να αντιμετωπίσει το περιεχόμενο των σκέψεων ή τα συναισθήματα, αλλά διδάσκει βασικές δεξιότητες στον τρόπο σκέψης με τη χρήση νοητικών ασκήσεων. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να διευκολύνει τις πιο πολύπλοκες κοινωνικές συμπεριφορές και τις δεξιότητες της καθημερινής ζωής. Επίσης αυτές οι δεξιότητες στον τρόπο σκέψης μπορεί να χρησιμοποιηθούν και σε άλλες θεραπείες που στοχεύουν στις πεποιθήσεις (π.χ. γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία).

2. Γιατί να επανορθώσουμε τα νοητικά ελλείμματα στις ψυχικές διαταραχές;
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών γίνεται ολοένα και πιο σαφές ότι τα νοητικά ελλείμματα αποτελούν βασικά και μόνιμα χαρακτηριστικά ορισμένων ψυχικών διαταραχών και ότι έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής των πασχόντων, την κοινωνική τους λειτουργικότητα, την ανταπόκρισή τους στα παραδοσιακά προγράμματα αποκατάστασης και τα συμπτώματά τους. Τα νοητικά ελλείμματα είναι, σε γενικές γραμμές, παρόντα σε όλη τη διάρκεια της διαταραχής, ενώ μερικά από τα ελλείμματα επιδεινώνονται κατά τη διάρκεια των επεισοδίων. Εφόσον μειωθούν τα νοητικά ελλείμματα, είναι δυνατό να βελτιωθούν πολλοί τομείς της ζωής των πασχόντων.

3. Ποιος μπορεί να ωφεληθεί από τη Θεραπεία Νοητικής Επανόρθωσης;
Η Θεραπεία Νοητικής Επανόρθωσης έχει σχεδιαστεί για ενήλικες που πάσχουν από σχιζοφρένεια με νοητικά ελλείμματα χωρίς να έχουν όμως οργανική εγκεφαλική νόσο ή κρανιο-εγκεφαλική κάκωση ή διάγνωση κατάχρησης ουσιών. Τα στοιχεία από μελέτες δείχνουν σήμερα ότι η Θεραπεία Νοητικής Επανόρθωσης μπορεί να είναι επωφελής για τους ανθρώπους που πληρούν αυτά τα κριτήρια. Ωστόσο, είναι πιθανό η Θεραπεία Νοητικής Επανόρθωσης να είναι επίσης ωφέλιμη και για άλλους ανθρώπους. Όπως άτομα που πάσχουν από διπολική διαταραχή, αυτισμό, διαταραχή ελλειμματικής προσοχής – υπερκινητικότητας, εγκεφαλικές βλάβες και μαθησιακές δυσκολίες.
Γνωρίζουμε σήμερα ότι ακόμη και οι χρόνιοι και πιο δυσλειτουργικοί ασθενείς με σχιζοφρένεια μπορούν να επωφεληθούν από τη Θεραπεία Νοητικής Επανόρθωσης. Μαρτυρίες θεραπευτών αναφέρουν ότι συχνά οι συνοδοί των συμμετεχόντων ασθενών μένουν έκπληκτοι από το επίπεδο της εμπλοκής των ασθενών με τη θεραπεία και με το τι είναι σε θέση να επιτύχουν.

4. Το περιεχόμενο της Θεραπείας Νοητικής Επανόρθωσης
Η Θεραπεία Νοητικής Επανόρθωσης αποτελείται από τρεις ενότητες:
1. Νοητική Ευελιξία
2. Μνήμη και
3. Προγραμματισμός.
Η κάθε ενότητα στοχεύει σε ένα συγκεκριμένο τομέα, αλλά καθ’ όλη τη διάρκεια της διδάσκονται με σαφήνεια στρατηγικές επεξεργασίας πληροφοριών, όπως η χρήση της λεκτικής διαμεσολάβησης, η διατήρηση στη μνήμη και η αυτο-παρατήρηση, με στόχο την ενίσχυση της προσοχής, της μνήμης και των εκτελεστικών λειτουργιών.
Η θεραπεία διαρκεί σαράντα συνολικά συνεδρίες, διάρκειας μίας ώρας, σε συχνότητα τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα. Αποτελείται από μια σειρά επαναλαμβανόμενων ασκήσεων με μολύβι και χαρτί που μπορούν να προσαρμοστούν στο επίπεδο του ατόμου. Η εξάσκηση του νου επιδιώκεται μέσω της μάθησης χωρίς λάθη και της σταδιακής αύξησης της πολυπλοκότητας . Η δυσκολία των ασκήσεων σταδιακά αυξάνεται, καθώς συνεχίζεται η θεραπεία.
• Η ενότητα της Νοητικής Ευελιξίας περιλαμβάνει ασκήσεις που αφορούν τη δέσμευση, την απεμπλοκή και την εκ νέου εμπλοκή με ένα ενιαίο σύνολο πληροφοριών ή την εναλλαγή μεταξύ δύο νοητικών ερεθισμάτων. Για παράδειγμα, η άσκηση «Μονά-Ζυγά» απαιτεί από τον ασθενή να αναζητήσει με τα μάτια του ολόκληρες σειρές από αριθμούς και να διαγράφει είτε τους μονούς είτε τους ζυγούς αριθμούς. Έτσι, ο συμμετέχων θα πρέπει να θυμάται ένα συγκεκριμένο νοητικό ερέθισμα (οδηγία) κάθε φορά («μονά» ή «ζυγά») και να το εντοπίζει και στη συνέχεια, όταν αλλάζει ο κανόνας ανίχνευσης, να μπορεί να εναλλάσσει στο μυαλό του το ερέθισμα που του δίνει η οδηγία και να το εντοπίζει.
• Η ενότητα της Μνήμης στοχεύει στη μνήμη εργασίας μέσω ασκήσεων που απαιτούν την ταυτόχρονη διατήρηση και το νοητικό χειρισμό δύο ή περισσοτέρων συνόλων πληροφοριών. Στοχεύει επίσης στη μακροπρόθεσμη μνήμη μέσω εκπαίδευσης στην κατάτμηση των πληροφοριών, την οργάνωση του υλικού που πρέπει να θυμόμαστε και μέσω στρατηγικών ενίσχυσης της μνήμης.
• Τέλος, η ενότητα του Προγραμματισμού απαιτεί τη νοητική διατήρηση ή τη μετατροπή ενός ολοένα αυξανόμενου αριθμού πληροφοριών και δίνει έμφαση στο πώς να οργανωθούν αυτά τα νοητικά ερεθίσματα για να επιτευχθεί ένας στόχος. Αυτό συχνά απαιτεί την ανάπτυξη και την εφαρμογή κάποιας στρατηγικής και τη χρησιμοποίηση ορισμένων επιμέρους στόχων.

5. Πώς χορηγείται η Θεραπεία Νοητικής Επανόρθωσης;
Η Θεραπεία Νοητικής Επανόρθωσης είναι μια εξατομικευμένη θεραπεία. Αυτό σημαίνει ότι πρόκειται για ατομικές συνεδρίες, που προσαρμόζονται στα δυνατά και αδύναμα σημεία του θεραπευόμενου. Ως εκ τούτου, πριν την έναρξη του προγράμματος πραγματοποιείται ξεχωριστή συνάντηση για να γίνει μια αξιολόγηση με ειδικά νευροψυχολογικά εργαλεία, δηλαδή τεστ που αξιολογούν τις επιμέρους γνωστικές λειτουργίες,την προσοχή, την μνήμη κ.ά.
Κατόπιν γνωστοποιούνται και προσδιορίζονται από κοινού με τον θεραπευόμενο οι στόχοι της θεραπείας.
Το περιεχόμενο της κάθε συνεδρίας αποτελεί σειρά ασκήσεων-υλικού που ο θεραπευόμενος καλείται να «λύσει» με τη συνεχή βοήθεια και υποστήριξη του θεραπευτή. Οι ασκήσεις που χορηγούνται κατά τη διάρκεια των συνεδριών είναι επίσης εξατομικευμένες ως προς τον βαθμό δυσκολίας τους ώστε ο θεραπευόμενος να μπορεί να ανταπεξέλθει σταδιακά στις πιο δύσκολες ασκήσεις αλλά και να μπορεί να ελέγξει ο ίδιος τη βελτίωσή του. Έτσι, κατά τη διάρκεια του προγράμματος ο θεραπευτής προσαρμόζει τις ασκήσεις κατά τέτοιον τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται η επιτυχία του θεραπευόμενου, χρησιμοποιώντας μνημονικές τεχνικές, απλοποιώντας τις ασκήσεις και εφαρμόζοντας στρατηγικές για την ευκολότερη και ταχύτερη επεξεργασία των πληροφοριών από τον θεραπευόμενο. Στόχος είναι ο θεραπευόμενος να μπορέσει σταδιακά να ολοκληρώσει την άσκηση χωρίς την βοήθεια του θεραπευτή, εφαρμόζοντας μόνος του τις τεχνικές που ο θεραπευτής έχει υποδείξει και επιδείξει.
Τέλος, στη Θεραπεία Νοητικής Επανόρθωσης κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική η «γενίκευση» και η ανάπτυξη «μετανοητικών δεξιοτήτων», όπου αυτό είναι εφικτό. Γενίκευση σημαίνει να χρησιμοποιούνται οι νοητικές δεξιότητες που αποκτούνται σε άλλες δραστηριότητες και όχι μόνο στις ασκήσεις της θεραπείας. Μετανοητικές δεξιότητες είναι η δυνατότητά μας να σκεφτόμαστε για τον τρόπο σκέψης μας και να το μεταβάλλουμε ανάλογα με το πρόβλημα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε.
Σ’ αυτήν την κατεύθυνση και ανάλογα με τις δραστηριότητες που εμπλέκεται ο θεραπευόμενος στην καθημερινή του ζωή, γίνεται σύνδεση των δεξιοτήτων που απαιτούνται για τις ασκήσεις με την εφαρμογή τους σε καθημερινές δραστηριότητες.

6. Πώς εντάσσεται κάποιος στο θεραπευτικό πρόγραμμα;
Κάθε άνθρωπος με νοητική δυσλειτουργία εξαιτίας ψυχικής διαταραχής μπορεί να αναζητήσει βοήθεια μέσω της Θεραπείας Νοητικής Επανόρθωσης. Θα χρειαστεί να εκτιμηθεί η ψυχική του κατάσταση, το ιστορικό του, η λειτουργικότητά του και η φαρμακευτική αγωγή που λαμβάνει. Η εκτίμηση του ασθενούς γίνεται μέσω της εξέτασής του από ειδικό του θεραπευτικού προγράμματος και με τη χρήση κλινικών κλιμάκων και ερωτηματολογίων. Εφόσον πληρούνται τα διαγνωστικά κριτήρια για την ένταξή του στο θεραπευτικό πρόγραμμα, θα εκτιμηθούν οι νοητικές του λειτουργίες με μία σειρά από νευροψυχολογικά τεστ, ώστε να προσδιοριστούν οι στόχοι και οι στρατηγικές της θεραπείας ειδικά για το συγκεκριμένο ασθενή. Μετά το πέρας της θεραπείας η κλινική κατάσταση και οι νοητικές λειτουργίες επανεκτιμώνται για να μετρηθεί η επίδραση της θεραπείας στον ασθενή.